FIZJOTERAPIA DLA KOBIET W CIĄŻY I POŁOGU
Ciąża to szczególny okres w życiu każdej kobiety. W tym czasie przyszła mama musi bardziej dbać zarówno o zdrowie fizyczne, jak i równowagę emocjonalną. W trakcie ciąży największa uwaga skupiona jest na prawidłowym rozwoju płodu, przez co często zapomina się o dobrym samopoczuciu i kondycji fizycznej mamy. Trzeba jednak pamiętać, że płód reaguje na jej wszelkie emocje – te pozytywne i te negatywne – które, gromadzone przez dłuższy czas, mogą wpłynąć na rozwój dziecka.
Najlepszą formą przygotowania kobiety do pokonania tego trudnego i wyjątkowego okresu jest nauka technik relaksacji. Jedną z najefektywniejszych i najprzyjemniejszych dla przyszłej mamy jest masaż
CZAS ZMIAN W ORGANIZMIE KOBIETY
Ciąża to czas wielu zmian we wszystkich układach organizmu przyszłej mamy. Każda z kobiet przechodzi przez ten okres w sposób indywidualny dla jej organizmu, jednakże pewne zmiany są charakterystyczne dla przebiegu ciąży i każda z przyszłych mam będzie musiała im sprostać.
Gwałtowne zwiększenie stężenia progesteronu, estrogenów oraz innych hormonów w ciele kobiety znacznie zmienia funkcjonowanie organizmu. Celem tego zjawiska jest zapewnienie optymalnych warunków do rozwoju płodu, podtrzymanie ciąży oraz przygotowanie przyszłej mamy do porodu, a także okresu połogu.
Zwiększone stężenie hormonów jest fizjologicznym zjawiskiem i jest ono bezpieczne zarówno dla kobiety, jak i dla płodu, jednakże może spowodować liczne uciążliwe objawy. Najczęściej spotykanymi wśród ciężarnych są: bóle głowy, nudności, wymioty, uczucie zmęczenia, bóle dolnego odcinka kręgosłupa oraz obrzęk kończyn dolnych. Inną konsekwencją działania tych hormonów jest rozluźnienie więzadeł stabilizujących stawy, a także rozluźnienie samych torebek stawowych, co może skutkować pogorszeniem funkcjonowania aparatu ruchu.
Z każdym dniem, z każdym miesiącem płód staje się coraz większy, czego konsekwencją są liczne zmiany w aparacie ruchu kobiety. Dodatkowym czynnikiem zwiększającym masę ciała jest zwiększenie stężenia tłuszczów i białek w organizmie. Wszystko to skutkuje przyrostem masy ciała o ok. 12,5 kg, co z kolei przyczynia się m.in. do zmiany środka ciężkości ciała, który przesuwa się o ok. 2 cm ku przodowi.
W celu utrzymania równowagi kobieta odchyla się do tyłu, czego efektem jest zwiększenie lordozy lędźwiowej. Zmiana ta powoduje wzrost napięcia mięśni w odcinku lędźwiowo-krzyżowym, co potęgowane jest nadmiernie rozciąganymi w trakcie ciąży mięśniami brzucha, które mogą wydłużyć się nawet do 15 cm.
Negatywny wpływ na statykę ciała ma również zmiękczenie struktur włóknistych i zmniejszenie elastyczności więzadeł międzykręgowych, a także zwiększenie przodopochylenia miednicy, co prowadzi do obustronnych przykurczów mięśnia biodrowo-lędźwiowego. Powstały na skutek powyższych zmian dysbalans mięśniowy powoduje zmniejszenie stabilizacji kręgosłupa.
Ciężarna kobieta może odczuwać dolegliwości bólowe odcinka lędźwiowo-krzyżowego. Każda kobieta odczuwa ból w sposób indywidualny, jednak najczęściej jest on opisywany jako tępy, przeszywający lub kłujący. Różnorodna jest jednak lokalizacja bólu, który objawia się nie tylko w centralnej części odcinka lędźwiowo-krzyżowego, ale także może promieniować do pośladków i bioder. Jego występowanie może mieć także charakter obustronny albo jednostronny.
Bóle dolnego odcinka kręgosłupa nie są jednak jedynymi dolegliwościami zgłaszanymi przez ciężarne. Liczne konsekwencje niosą za sobą powiększające się gruczoły piersiowe. Mowa tu m.in. o ustawieniu barków w protrakcji oraz niefizjologicznym ułożeniu głowy i odcinka szyjnego kręgosłupa. Bezpośrednio przyczynić się to może do powstania bólów głowy i karku.
Zmianom podlegają wszystkie układy w organizmie ciężarnej kobiety. Podczas ciąży każda komórka w ciele ciężarnej kobiety powiększa się, czego przyczyną jest nagromadzenie płynów, soli oraz innych substancji. Zwiększa się także ilość płynu tkankowego, a naczynia krwionośne i chłonne stają się bardziej wypełnione. Ściany żylne ulegają poszerzeniu, co skutkuje zwiększeniem ich przepuszczalności.
Zmianom ulega także struktura mięśni, ścięgien oraz więzadeł, które poprzez zwiększenie poziomu ich nawodnienia stają się bardziej rozluźnione, przez co pogarsza się ich funkcja podtrzymująca. Kolejnym ważnym aspektem są zmiany w układzie oddechowym. Zwiększone zapotrzebowanie na tlen w trakcie trwania ciąży pokrywane jest przez zwiększoną wentylację minutową płuc, pojemność wdechową oraz wymianę gazową. Na podobnym poziomie pozostaje natomiast pojemność życiowa i całkowita płuc. W obrębie klatki piersiowej następuje rozciągnięcie tkanek oraz spadek napięcia mięśniowego, co sprzyja zwiększeniu miejsca dla ruchów oddechowych płuc w kierunku poprzecznym. Stanowi to zrównoważenie strat powstałych na skutek uniesienia przepony. Nowe ustawienie przepony oraz żeber wymusza przestawienie oddychania z toru żebrowego na przeponowy.
Kolejnym układem, który podlega znaczącym zmianom i obciążeniom w trakcie ciąży, jest układ krążenia. Wzrost ilości krwi krążącej oraz hłonki, jak również poszerzenie światła naczyń stanowi dla serca dodatkowe obciążenie, zaś dla żył zagrożenie tworzeniem się żylaków i zakrzepów. Żylakom sprzyja także powiększenie się macicy, która poprzez ucisk na żyłę główną dolną utrudnia przepływ krwi z kończyn dolnych w kierunku serca. Duży problem dla przyszłych mam stanowią również obrzęki dystalnych części ciała, których przyczyną jest nie tylko utrudniony odpływ żylny, lecz także obniżenie ciśnienia krwi z jednoczesnym zwiększeniem objętości osocza w stosunku do wytwarzanych białek.
Aby przygotować organizm na trudy ciąży oraz zmniejszyć jej negatywne aspekty, ważne jest zapewnienie kompleksowej opieki medycznej. Obok kontroli lekarskiej, szkoły rodzenia oraz regularnej gimnastyki integralnym elementem opieki nad przyszłą mamą jest masaż. Jest to doskonała propozycja dla kobiet, które, unikając wprowadzania farmakologii, pragną zminimalizować wszelki dyskomfort oraz zapewnić zarówno sobie, jak i dziecku spokój i równowagę.
Współczesna literatura donosi, iż masaż kobiet w ciąży wszechstronnie wpływa zarówno na ciało, jak i na psychikę kobiety. Przeprowadzone badania sugerują, że masaż ciężarnych powoduje zmniejszenie lęku, depresji poporodowej, a także uśmierzenie bólu nóg i pleców. Istnieją także doniesienia świadczące o pozytywnym wpływie masażu na zmniejszenie nadmiernej aktywności płodu, liczbę przedwczesnych narodzin, a także rzadsze występowanie zbyt niskiej masy urodzeniowej dziecka.
Informacja z receptorów pobudzanych podczas masażu docierają do mózgu. Informacja bólowa przekazywana jest poprzez mniej izolowane neurony C, podczas gdy sygnał z receptorów pobudzanych podczas masażu podążają przez neurony A, które zamykają bramkę dla impulsów bólowych. Innymi teoriami tłumaczącymi pozytywny wpływ masażu na organizm kobiety ciężarnej jest teoria stymulacji receptorów wpływających na aktywność nerwu błędnego oraz teoria zwiększonego uwalniania endorfin.
Ważnym aspektem okazuje się także pozytywny wpływ masażu na zapobieganie powstawania rozstępów poprzez uelastycznienie skóry. Dodatkowo masaż poprawia krążenie krwi i limfy, porusza płyny ustrojowe, poprawiając tym samym trofikę komórek oraz pozbywanie się toksyn z organizmu. Ponadto powoduje zwiększenie zakresu ruchu, zmniejsza napięcie mięśniowe oraz redukuje sztywność i obrzęki kończyn dolnych. Jako technika relaksacyjna jest także doskonałym sposobem na osiągnięcie przez kobietę ciężarną wewnętrznego spokoju i równowagi emocjonalnej, która, jak zostało udowodnione, ma pozytywny wpływ na zdrowie przychodzącego na świat dziecka.
Zdolność rozluźnienia i zrelaksowania stanowi także nieocenioną umiejętność zarówno w trakcie trwania ciąży, jak i w czasie samego porodu. Wszystko to potwierdza pozytywny wpływ masażu zarówno na dolegliwości przyszłej mamy, ale także pozwala na roztoczenie opieki nad nienarodzonym dzieckiem, przyzwyczajając je do fenomenu, jakim jest ludzki dotyk.
WPŁYW MASAŻU NA ORGANIZM KOBIETY CIĘŻARNEJ
zmniejszenie poziomu stresu
ulga w bólu
wzmocnienie głównych grup mięśniowych, złagodzenie skurczów mięśniowych, poprawa stanu mięśni, więzadeł, ścięgien
przyspieszenie oczyszczania organizmu oraz poprawa metabolizmu
wzmocnienie układu odpornościowego
zwiększenie przepływu krwi i limfy
polepszenie pracy serca, obniżenie ciśnienia skurczowego krwi tętniczej, polepszenie odpływu żylnego
zmniejszenie obrzęków
poprawa oddychania skórnego, polepszenie czynności gruczołów potowych i łojowych
wzmocnienie powłok brzusznych, ustabilizowanie kręgosłupa
poprawa sprężystości skóry, zapobieganie rozstępom
zwiększenie wydajności układu oddechowego i w sposób pośredni układu pokarmowego
przyspieszenie powrotu do sylwetki sprzed ciąży, modelowanie ciała
zwiększenie świadomości czucia ciała – niezbędnego w czasie porodu
poprawa umiejętności relaksowania się i rozluźniania
poprawa samopoczucia, uspokajanie, dodanie sił witalnych
pierwsze 3 miesiące ciąży
dziewiąty miesiąc ciąży
cukrzyca
choroby układu sercowo-naczyniowego
niedokrwistość
skaza krwotoczna naczyniowa i pochodzenia płytkowego
skaza krwotoczna osoczowa
białaczka
zapalenie trzustki
kłębuszkowe i odmiedniczkowe zapalenie nerek, ostra niewydolność nerek, kolka nerkowa (oraz do 4 tygodni po), wady wrodzone nerek
stan przedrzucawkowy i rzucawka
nadczynność i niedoczynność gruczołu tarczowego
dysfunkcja narządów moczowo-płciowych
zaburzenia rozwoju płodu
wcześniejsze poronienia
wcześniejsze przedwczesne porody
rozwarcie szyjki macicy
krwawienia lub plamienia w II lub III trymestrze
ciąża mnoga
łożysko przodujące
stosowanie przez matkę używek, takich jak alkohol czy palenie tytoniu, a także jej przebywanie w niekorzystnych warunkach środowiskowych
przerwanie ciągłości skóry
stany chorobowe przebiegające z wysoką temperaturą ciała powyżej 38 stopni C
choroby o podłożu bakteryjnym, wirusowym
zapalenie płuc, oskrzeli
nowotwory złośliwe i łagodne
zaawansowana osteoporoza
choroba wrzodowa żołądka z krwawieniem
żylaki w miejscu występowania
zakrzepowe zapalenie żył ( 6 m-cy po stanie zapalnym )
wysokie ciśnienie krwi ( rozkurczowe 110 – napełnienie serca krwią )
zmiany na skórze, szczególnie ropne
stan po przebytym zawale serca ( 2 tyg.)
kamica nerkowa – duży kamień
W celu zapewnienia wysokiego standardu masażu terapeuta wykonujący go powinien posiadać wiedzę z zakresu fizjologii ciąży, która pozwoli mu odpowiednio dostosować elementy zabiegu w trakcie jej rozwoju.
W masażu kobiety w ciąży obowiązują te same zasady oraz wzorce postępowania jak w przypadku przeprowadzania masażu klasycznego. Uwzględniając jednak zmiany, które zachodzą w organizmie kobiety, techniki te są odpowiednio modyfikowane. Pomimo że problemy, z jakimi borykają się pacjentki, są stosunkowo podobne, to jednak niezbędne jest indywidualne podejście do każdej z przyszłych mam. Tylko taka postawa zapewni gwarancję prawidłowo przeprowadzonej terapii, a co się z tym wiąże – osiągnięcie oczekiwanego rezultatu, stąd ważne jest przestrzeganie pewnych charakterystycznych warunków w trakcie planowania masażu, a także podczas jego wykonywania.
Jedną z podstawowych różnic między masażem klasycznym a ciążowym jest pozycja, w jakiej zabieg ten jest przeprowadzany. Masaż może być wykonany w pozycji leżenia na boku, grzbiecie, a także w siadzie. Najczęściej wykorzystywaną pozycją jest leżenie na boku. Ze względu na ucisk żyły głównej dolnej przez płód i powiększoną macicę zaleca się leżenie na lewym boku. Jeżeli jednak pacjentka nie zgłasza dolegliwości ze strony układu krążenia, masaż można wykonać również na boku prawym. W takim przypadku w celu zachowania ostrożności optymalnym rozwiązaniem jest zmiana ułożenia z prawego na lewy bok lub odwrotnie w trakcie wykonywania zabiegu.
Współczesna wiedza medyczna oraz licznie przeprowadzone badania wskazują że ma on zbawienny wpływ na wszelkie dolegliwości towarzyszące przyszłej mamie. Zwiększone potrzeby ciała, ducha i umysłu są doskonale redukowane poprzez stosowanie delikatnego dotyku fizjoterapeuty, który pozytywnie wpływa na huśtawkę nastrojów oraz na zmienne samopoczucie fizyczne. Korzyści z masażu podczas ciąży są na tyle doceniane, że coraz większa liczba lekarzy poleca swoim pacjentkom masaż jako integralny element opieki medycznej. Warto więc pamiętać, że jest to metoda, która nie tylko przynosi ulgę, ale także wspaniale rozluźnia, pozwalając przyszłej mamie w pełnym zadowoleniu oczekiwać narodzin dziecka.
